پس از واقعه جانگداز عاشورا در سال 61 هجري، اولين گزارش‌هاي تاريخي را شاهدان عيني واقعه يعني خانواده امام حسين (ع)، به ويژه زينب كبري (س) و امام سجاد (ع)، ارائه كردند.
با گذشت زمان، اين گزارش‌ها شكل ثابتي به خود گرفت و به دور از اغراق و بزرگنمايي، به شيوه‌اي مستند، حوادث جانسوز واقعه كربلا و مظلوميت خاندان پيامبر را عنوان كردند. اين گزارش در روز عاشورا كه امام حسين (ع) و تمامي يارانش به شهادت مي‌رسند به اوج خود مي‌رسد.
مقتل‌خواني در چند سال اخير جاي خود را به انواع ديگري از ذكر مصيبت‌هاي اهل بيت پيامبر (ص) در كربلا داده و مداحان سعي مي‌كنند با اشعار خاص و بروز عواطف و تهييج احساسات صادقانه كه از سنديت كم‌تري برخوردار هستند، به بازخواني واقعه بپردازند.
در سال‌هاي اخير، رهبر معظم انقلاب به فراخور حال در نماز جمعه تهران به خواندن بخش‌هايي از مقتل "لهوف " به قلم "سيد بن طاووس " پرداختند و مداحان و ذاكرين نيز به مراجعه به متون معتبر و احياي سنت مقتل‌خواني، دعوت كردند.
* مقتل‌نويسي در آثار اهل‌سنت فراوان است
حجت‌الاسلام عبدالكريم بي‌آزار شيرازي، رئيس دانشگاه مذاهب اسلامي گفت: مقتل نويسي براي امام حسين (ع) در ميان آثار اهل سنت وجود دارد و در گذشته، شيعيان از اين مقتل‌ها براي روضه‌خواني در عزاداري‌ها استفاده مي‌كردند.
اين استاد دانشگاه ادامه داد: كتاب "روضة الشهداء " نوشته ملاحسين كاشفي حنفي سمرقندي، از جمله مقتل‌هايي است كه در قرن نهم هجري نوشته شده است و تا 50 سال پيش در تمامي مجالس عزاداري خوانده مي‌شد و مردم به دليل ادبيات زيباي اين مقتل‌ها بسيار سوگواري مي‌كردند.
بي‌آزار شيرازي در پايان تصريح كرد: كتاب‌هاي زيادي براي امام حسين(ع) در بين اهل‌سنت نوشته شده است كه مي‌توان به "تفسير حسيني " نوشته حسين كاشفي (پرفروش‌ترين و پرخواننده‌ترين كتاب جهان اسلام)، كتاب طبري، كتاب سيدالشهداء نوشته عباس القار مصري، سه جلد كتاب ثارالله نوشته عبدالرحمن شرقاوي و حتي رساله دكتري خليفه‌گري ارامنه با موضوع امام حسين (ع) اشاره كرد.
* مقتل‌خواني يك سنت اصيل است
حجت‌الاسلام جعفري، عضو هيئت علمي دانشكده معارف اسلامي و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) گفت: مقتل‌خواني يك سنت اصيل است كه مخاطب را به واقعي‌ترين روايت از عاشورا مي‌برد و بايد بيش از پيش به آن بها داده شود.
وي افزود: عاشورا گنج گران‌بهايي است كه بايد حفظ شود و بهترين راه حفظ مقتل، استفاده از روايات اصيل است تا هم عواطف مردم را برانگيزد و هم وجه عقلانيت آن را محفوظ دارد.
اين استاد دانشگاه با انتقاد از نبود تحقيقات مناسب در زمينه عزاداري افزود: دشمن روي سنت‌هاي غلط عزادارن به شدت مطالعه و برنامه‌ريزي مي‌كند و بايد آسيب‌هاي عزاداري گوشزد شود.
جعفري در پايان "لهوف " سيد بن طاووس را يكي از موثق‌ترين مقاتل دانست و گفت: "لهوف " يكي از منابع پالايش‌شده عاشورايي است.
* مقتل‌خواني جلوي انحرافات را مي‌گيرد
احمد تميم‌داري، استاد دانشگاه علامه طبا‌طبا‌يي گفت: اگر مقتل‌خواني با استفاده از مقتل‌هاي معتبر انجام شود، ديگر انحراف و تحريفي در روايت حادثه كربلا به وجود نمي‌آيد.
وي افزود: بيشتر مقتل‌هايي كه امروزه در دسترس است، به مقتل "ابو مخنف " استناد كرده‌اند، چرا كه او خود در كربلا بوده و آنچه را كه نقل كرده به نوعي تجربه و مشاهداتش بوده است.
اين استاد دانشگاه در ادامه، مقتل‌هاي نگارش‌يافته پس از قرن ششم را داراي اعتبار كم‌تري خواند و افزود: به دليل حضور هلاكو خان مغول در ايران و علاقه‌اي كه به شيعيان داشت، در اين دوره شيعه قوت و قدرت مي‌گيرند و مطالبي را به مقتل‌هاي عاشورا به عنوان زبان حال اضافه مي‌كنند كه تا حدودي موجب تحريف واقعه عاشورا شده است.
تميم‌داري در پايان با بيان اينكه حاج ميرزا حسين نوري در كتاب "لؤلؤ والمرجان " شرايطي از جمله "خلوص "، "علم به واقعه " و "دريافت نكردن پول " براي مقتل و مرثيه‌خوان را ذكر كرده است، تصريح كرد: امروزه اگر مقتل‌خواني با علم به واقعه عاشورا و استفاده از مقتل‌هاي معتبر انجام شود، ديگر انحراف و تحريفي در حادثه كربلا به وجود نمي‌آيد.
* مقتل بهترين راه آشنايي با واقعه عاشورا است
حجت‌الاسلام علي نظري منفرد، محقق و كارشناس علوم ديني گفت: استفاده از مقاتل، بهترين راه آشنايي با واقعه عاشورا است.
وي با تبيين سير تاريخي مقاتل گفت: از قرن پنجم كه دوران شيخ مفيد، سيد مرتضي، سيد رضي و شيخ طوسي است، كتبي از جمله "امالي شيخ طوسي " به ما رسيده است، اما در قرن ششم مقتلي نداريم. در سده هفتم، مقتل "مثير الاحزان " ابن‌نما حلّي و "لهوف " سيد ابن طاووس نوشته شدند. "لهوف " خلاصه است اما "مثير الاحزان " به داستان مختار هم پرداخته است.
نظري در پايان با اشاره به كتاب "روضة الشهداء " ملاحسين كاشفي سبزواري گفت: اين كتاب در قرن 9 يا 10 هجري نوشته شده و نثر آن بسيار زيباست و دليل اين كه مجالس ذكر مصيبت اهل‌بيت (ع) را "روضه " مي‌گويند، منشعب از نام همين كتاب است. البته اين كتاب حاوي مطالب نادرستي است كه شهيد مطهري در كتاب حماسه حسيني، چند مورد آن را نقد مي‌كند.
* مقتل‌خواني بهترين شيوه عزاداري امام حسين (ع) است
حجت‌الاسلام ناصرالدين انصاري قمي، مترجم و پژوهشگر ديني گفت: يكي از بهترين شيوه‌هاي تجمع و عزاداري براي امام حسين (ع) مقتل‌خواني است كه متأسفانه در ايران از رونق افتاده است.
وي در مورد اهميت و جايگاه مقتل‌خواني گفت: بعد از رحلت پيامبر اكرم (ص) مرثيه‌سرايي در بين شعرهايي كه ارتباط نزديك با پيامبر داشتند، رسم شد و با سوختن درب منزل حضرت زهرا (س) و شهادت اميرالمؤمنين (ع) اين رسم در بين شعراي عرب رواج بسيار پيدا كرد.
اين پژوهشگر و مترجم در ادامه اظهار داشت: بعد از حادثه كربلا، شيعياني كه در عراق بودند و حادثه را از نزديك ديده بودند، اشعار مقتل را سرودند و اين حادثه آن قدر در شعر آنها تأثير گذاشته بود كه حتي زنان هم به مقتل‌گويي و نوشتن مقتل‌هاي گوناگون پرداختند و مظلوميت كربلا به عنوان يك سوژه فراموش‌نشدني در اسلام باقي ماند.
انصاري قمي در پايان تصريح كرد: مقتل‌خواني يكي از بهترين شيوه‌هاي تجمع و عزاداري سيدالشهداء است كه متأسفانه اين سنّت، در ايران رو به فراموشي است و شايد يكي از دلايل آن، نبود ترجمه‌هاي مقاتل به زبان فارسي باشد.
* مقتل‌خواني عبادت است
حجت‌الاسلام والمسلمين محمدتقي خلجي، شارح و مترجم صحيفه سجاديه با بيان اينكه مقتل‌خواني يك عبادت است، گفت: مقتل يعني يادآوري مصائب شهيدان و ارائه جنايات جبهه مخالف، كه غلو هر كدام از آنها ناروا است.
وي گفت: گفت: مردم، عاشورا و ياد و نام شهيدان را سينه‌به‌سينه و نسل‌به‌نسل حفظ كرده‌اند و امانت‌دار خوبي بوده‌اند، اما متأسفانه تنها به جنبه عاطفي عاشورا پرداخته‌اند، در حالي كه عاشورا يك مكتب جامع است و بايد با يك نگاه عقلاني به تمام جنبه‌هاي آن پرداخت.
اين استاد حوزه علميه به سنت پسنديده مقتل‌خواني اشاره كرد و افزود: مقتل‌خواني يك عبادت است و عبادت هم شرايطي از جمله خلوص، كه مقتل‌خوان بايد داشته باشد.
خلجي در پايان به منابع معتبري مانند "المهموم "، "مقرم "، "لهوف " و "بحارالانوار " اشاره كرد و افزود: عاشورا بهترين منبع و سرمايه براي اصلاح جامعه است و بشر در طول تاريخ، هيچ صحنه‌اي مثل عاشورا را پيدا نمي‌كند كه در يك صف تمامي فضائل اخلاقي و در صف ديگر تمامي رذايل اخلاقي ظهور كرده باشد.
* نهضت بازگشت به مقتل‌خواني شكل بگيرد
حجت‌الاسلام احمد مبلغي، رئيس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي گفت: اگر نهضت بازگشت به مقتل‌خواني شكل بگيرد، بسياري از مشكلات و آسيب‌هاي مربوط به عزاداري حل مي‌شود.
وي افزود: مقاتل، اصل واقعه عاشورا را روايت مي‌كنند و بهترين شيوه اداره و تأمين محتواي عزاداري حسيني است.
رئيس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي تصريح كرد: متاسفانه مقتل‌ها با كاركرد نيرومند و تأثير شگرفي كه دارند، جاي خود را به روايت‌هاي ضعيف و روضه‌خواني‌هاي عاري از نكات و تحليل‌هاي مطابق با واقعيت داده‌اند.
وي با اشاره به تأكيد مقام معظم رهبري در توجه به مقتل‌خواني گفت: اگر نهضتي براي بازگشت به مقتل‌خواني شكل بگيرد، بسياري از مشكلات و آسيب‌هاي مربوط به عزاداري همچون خرافه‌گويي و ارايه محتوا‌هاي بي‌محتوا زمينه حضور و بروز پيدا نمي‌كنند.
حجت‌الاسلام احمد مبلغي از مقتل لهوف، مقاتل الطالبين، مقتل ابو مخنف، ضريعة النجاة و مقتلي كه بر اساس روايت شيخ صدوق نوشته شده است به عنوان مقاتلي كه داراي متني استوار و محكم هستند، نام برد.
فارس
